امنيت، ضد ترس يا نقيض آن است، از دغدغه هاي فردي و اجتماعي انسان است. از اين رو از يکي از مهم ترين نيازهاي هميشگي انسان است. ترس از گذشته که از آن به حزن و اندوه ياد مي شود و يا ترس از آينده که از آن به خوف ياد مي گردد، آسيب هاي جدي روحي و رواني بر انسان وارد مي سازد، به گونه اي که آسايش رواني را از آدمي سلب کرده و هر گونه عمل مثبت را با دشواري مواجه مي کند.
به نظر مي رسد که واژه امنيت دو کاربرد مهم و اساسي در فرهنگ و ادبيات قرآني دارد؛ گاه مراد از امنيت آن چيزي است که در حوزه فردي و روان شناختي فردي از آن سخن به ميان مي آيد و گاه مراد امنيت اجتماعي و مباحثي است که در حوزه روان شناختي اجتماعي از آن بحث مي شود. آن چه در اين نوشتار از آسيب شناسي امنيت اجتماعي از آن سخن به ميان مي آيد، مباحث و مسايلي است که در حوزه روان شناختي اجتماعي بدان پرداخته مي شود. کوشش بر آن است تا با بررسي و تحليل آموزه هاي وحياني قرآن به اين مهم دست يابيم که علل و عوامل مهم در مساله امنيت اجتماعي که شامل امنيت اخلاقي، اقتصادي و جاني و آبرو و عرض آدمي مي شود چيست و خداوند به عنوان آفريدگار و پروردگار او چه راهکارهايي براي مقابله و يا برونرفت از اين مشکل ارايه مي دهد.

در ارزش و اهميت امنيت همين بس که يکي از ويژگي هاي بهشت و مدينه فاضله، وجود امنيت است؛ زيرا چنان که روشن خواهد شد، فقدان امنيت به گونه اي است که هر تلاش انساني را با شکست مواجه خواهد ساخت و آدمي گاه به جايي مي رسد که دست از هر گونه تلاش مي شويد؛ زيرا بدون وجود امنيت همه جانبه زندگي دوزخي است که قابل تحمل نخواهد بود. خداوند مي فرمايد که در بهشت ، مومنان در امنيت مي باشند از اين رو نه اندوه و حزني بر گذشته خويش و نه ترس و خوفي از آينده خود خواهند داشت.
در دنيا نيز قرآن به امنيت و ارزش آن در زندگي بشر اشاره کرده و مي فرمايد که يکي از خواسته هاي اساسي بلکه نخستين درخواست حضرت ابراهيم هنگام بازسازي و يا بنيان گذاري کعبه و شهر مکه، ايجاد امنيت براي اين شهر نوساز است: و اذ قال رب اجعل هذا بلدا آمنا؛ و هنگامي که ابراهيم گفت: پروردگارا! اين شهر را شهري امن قرار ده!(بقره آيه 126)
در داستان ورود خاندان يوسف به مصر، آن حضرت به پدر و برادارنش به عنوان يک جمله دعايي و اميد به آينده به تنها مساله مهمي که اشاره مي کند مساله امنيت ايشان در اين شهر است که شامل امنيت جاني و مالي و اخلاقي و روحي و رواني خواهد بود. خداوند در آيه 99 سوره يوسف اين درخواست حضرت يوسف براي ورود و طرح مساله امنيت را اين گونه گزارش مي کند: فلما دخلوا علي يوسف آوي اليه ابويه و قال ادخلوا مصر ان شاء الله آمنين؛ پس هنگامي که آنان بر يوسف وارد شدند، يوسف پدر و مادرش را در کنف حمايت خويش گرفت و گفت: وارد مصر شويد اگر خدا بخواهد شما در امنيت در آن به سر مي بريد.
دراين جا نيز نخستين خواسته و مساله براي گروهي تازه وارد به يک مساله امنيت است. از اين رو اگر کسي در شهر خويش احساس امنيت نکند از آن جا مهاجرت مي کند و يا اگر در شهري امنيت نباشد هرگز وارد آن نشده و بدان جا کوچ نمي کند.
خداوند در بيان نعمت هايي که به مردم قريش داده به مساله امنيت اشاره کرد و مي فرمايد: الذي اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف؛ خداوندي که ايشان را از گرسنگي سير گرداند و از ترس و خوف به امنيت رساند.(قريش آيه 4)
يا درباره نعمت هايي که به مردم سبا و يا بني اسرائيل داده بود از مساله امنيت جاني و مالي و غذايي ايشان ياد مي کند(سبا آيه 15 و 18 نور آيه 55 و قصص آيه 57) و در باره شهر فاضله و نمونه اي که مي بايست آن را نمونه شهرهاي برتر و جامعه نمونه دانست مي فرمايد: و ضرب الله مثلا قريه کانت آمنه مطمئنه ياتيها رزقها رغدا من کل مکان ؛ و خداوند براي شهرهاي نمونه به آباديي مثال مي زند که آبادي در امنيت و آرامشي است که روزي آن به فراواني از هر سوي بر ايشان مي آيد.(نحل آيه 112)
اين ها نمونه هايي است که قرآن به مساله امنيت و ارزش و جايگاه آن اشاره مي کند. البته با توجه به آياتي که به مساله آثار و کارکردهاي رواني و اجتماعي و فردي و جمعي و نيز دنيايي و اخروي امنيت پرداخته است، مي توان از آن ها به ابعاد ديگر اهميت و ارزش و جايگاه امنيت در بينش و نگرش قرآني دست يافت.

پيش از آن که به مساله آسيب شناسي امنيت اجتماعي بپردازيم به دسته از آثار و کارکردهاي امنيت اشاره مي شود تا ارزش و جايگاه امنيت به خوبي در بينش و نگرش قرآن دانسته شود.
قرآن براي امنيت کارکردهاي در ابعاد و مسايل متعدد و متنوع اي قايل است. از مهم ترين آثار امنيت مي توان به حوزه روان شناختي آن اشاره کرد که شخص از نظر رواني به آرامش دست مي يابد. آرامش مساله اي روحي است که فقدان آن موجب مي شود که انسان کاري را نتواند به درستي انجام دهد. فقدان آرامش به معناي فرو پاشي سلامت شخص است و شخصيت سالم کسي که در آرامش به سر مي برد. بنابراين امنيت اجتماعي موجب مي شود که شخص خود را از نظر جاني و عرض و آبرو در خطر نيابد و همين مساله خود موجب مي شود تا از نظر روحي و رواني نيز در آرامش قرار گيرد. البته امنيت اجتماعي، عامل و علت اصلي آرامش انسان نيست ولي يکي از علل و عوامل تحقق آرامش است.
ديگر اثر و کارکردي که مي توان براي امنيت گفت رشد و تکامل انسان است. به اين معنا که انسان در زماني که احساس امنيت بکند مي تواند ظرفيت و استعدادهاي خويش را باور سازد. امنيت است که به همگان اين فرصت را مي بخشد تا در فضايي آرام و مطمئن به عبادت اشتغال ورزد. قرآن امنيت را زمينه ساز رويکردي مردم به عبادت خدا دانسته و مي فرمايد: وعد الله الذين آمنوا... ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا يعبدونني لايشرکون بي شيئا(نور آيه 55) و هم چنين مي فرمايد: فليعبدوا رب هذا البيت الذي ...آمنهم من خوف ؛ پس پروردگار اين خانه (کعبه ) را بپرستيد که ... پس از خوف و ترس به شما امنيت بخشيد.(قريش آيه 3 و 4)
بنابراين امنيت فضايي را فراهم مي آورد تا هر کس بتواند کمالات خود را بروز و ظهور دهد؛ زيرا کمالات انساني در بينش و نگرش قرآني از راه بندگي و طاعت خدا و آموزه هاي آن پديد مي آيد و اگر قرآن از عبوديت سخن مي گويد به يک معنا همان راه تکاملي بشر است چنان که پيامبر اکرم (ص) از همين راه به قاب قوسين او ادني (نجم آيه 9) رسيد.
در آيه ديگري قرآن به اين مساله اشاره مي کند که دفع ستمگران به کمک همين انسان ها از راه جنگ يکي از راه هايي است که زمينه و بستري مناسب براي عبادت و بندگي فراهم مي آيد. به اين معنا که مي فرمايد اگر جنگ نبود و برخي از ستمگران به کمک جنگ دفع نمي شدند و شر ايشان از سر مومنان برداشته نمي شد، خانه هاي عبادت از مسجد و کليسا و کنيسه از ميان مي رفت و راه بندگي و عبوديت بسته مي شد که اين به معناي بسته شدن راه کمال بشر بود.
بنابراين مي توان با توجه به بينش و نگرش قرآن گفت که امنيت بستر و زمينه ساز تکامل بشر و راهي براي رسيدن انسان به خلافت الهي است.
قرآن هم چنين امنيت را زمينه و بستري مي داند که در سايه سار آن انسان ها مي توانند به تحقيقات و پژوهش هايي دست زنند که ايشان را به حق برساند. به اين معنا که براي دست يابي به دانش و رسيدن به حق مي بايست بستر امنيتي مناسبي فراهم گردد و گرنه کسي که از نظر امنيت در شرايط مساعدي نيست نمي تواند به پژوهش و تحقيقات علمي بپردازد و به دانش آموزي اقدام کند و به حق و حقانيت دست يابد . از اين رو به کساني که در جست و جوي حق هستند مي خواهد که در شرايط امنيت به اين کار اقدام کند و بر مومنان و جامعه است تا شرايط امنيتي را براي محققان و دانش جويان حق و حقيقت فراهم آورند.(توبه آيه 6)
در دنياي مادي نيز کارکردهاي امنيت را مي توان رفاه و فراواني نعمت دانست . قرآن امنيت را زمينه ساز و بستري مناسب براي رفاه و آسايش بشر مي داند و مي فرمايد که جامعه نمونه جامعه اي داراي امنيتي است که همه گونه روزي به سوي آن سرازير است.(نحل آيه 112 و نيز قصص آيه 57 و بقره آيه 126)
افزايش گردشگري و درآمدها و نعمت هايي که از اين راه به جامعه داراي امنيت سرازير مي شود از ديگر آثار و کارکردهاي امنيت است که قرآن در آيه 18 سوره سبا بدان شاره کرده است.

قرآن به صراحت و روشني نشان مي دهد که کفر و شرک و نيز کفران نعمت هاي الهي مهم ترين عامل براي از دست امنيت اجتماعي است. جامعه اي که دچار کفر و کفران نعمت مي شود، دچار خوف و ترس مي شود و در نتيجه آن امنيت روحي و رواني فردي و جمعي به خطر مي افتد و جامعه اي دچار فقدان امنيت مي شود نه تنها به سالم نيست بلکه دچار بحران جمعي رواني مي شوند که خدا از اين مساله به فقدان آرامش جمعي ياد مي کند.(نحل آيه 112) اين گونه است که توليد کاهش يافته و فقر و گرسنگي دامن گير جامعه مي شود و خوف و ترس از عملکردهاي خويش از آنان سلب آرامش مي کند.(همان )
قرآن به اقوام و جوامع انساني هشدار مي دهد که يکي از مهم ترين عوامل سلب امنيت اجتماعي را مي بايست در کفر و کفران نعمت دانست .(شعراء آيه 142 و 146)
از ديگر عواملي که مي توان به عنوان عامل اصلي فقدان امنيت اجتماعي از نظر قرآن بر شمرد، عامل آدم ربايي است. قرآن نعمت امنيت را از اين نظر مورد توجه قرار داده است و مي فرمايد که ما براي قريشيان شهر مکه را حرم امني قرار داده ايم که اين نعمت بزرگي است.
در گزارش هاي قرآني و تاريخي بي شماري به اين مورد برخورد مي کنيم که مردماني با يورش هاي روزانه و شبانه اي از خانه و کاشانه خود ربوده و يا گروگان گرفته مي شدند. اين مساله موجب شده بود تا ديوارهايي دور شهرها و آباديي ها بکشند با اين همه باز با يورش هاي دشمنان و حاشيه نشينان ربايش صورت مي گرفت. قرآن از آدم ربايي و گروگان گيري به تخطف ياد مي کند که به معنا و مفهوم ربايش است. در آيه 67 سوره عنکبوت به مساله امنيتي که از اين لحاظ براي مردمان قريش و مکه فراهم آمده ياد مي کند و آنان را به اين نعمت توجه مي دهد تا قدرشناس اين نعمت باشند.
بني اسرائيل همين آدم ربايي را به عنوان توجه مطرح کرده و به از پيروي حضرت موسي (ع) سر باز مي زنند و مي گويند که مي ترسيم اگر از تو پيروي کنيم ما را بربايند و به گروگان بگيرند.(قصص آيه 57)
خداوند با بازخواني علل و عوامل آدم ربايي به دو مساله توجه مي دهد. نخست اين که دوري از خدا و کفر به نعمت هاي وي را علت عمده اي براي آدم ربايي و فقدان امنيت در اين حوزه مطرح مي سازد(نحل آيه 112) و از سوي ديگر به مساله کاهش جمعيتي و فقدان قدرت اشاره کرده و مي فرمايد که قلت و استضعاف يکي ديگر از علل و عوامل آدم ربايي و گروگان گيري است. خداوند در سوره انفال آيه 26 اين مساله را اين گونه مطرح مي سازد که چون شما در زمين از نظر شمار کم بوده و نيز در استضعاف قرار داشته و قدرت در اختيار ديگران بود از اين رو ديگران به هجوم به شما آورده و امنيت شما را از ميان مي برند. بنابراين افزايش جمعيتي و نيز وجود دولت و قدرت مي تواند حافظ امنيت باشد. همان گونه که فقدان آن دو از علل مهم اين نوع ناامني به شمار مي آيد.
از ديگر عللي که قرآن در آسيب شناسي فقدان امنيت بيان مي کند مساله افشاي اخبار امنيتي و سري کشور و جامعه است که موجب مي شود تا دشمن با آگاهي از اطلاعات به دست آمده به جامعه هجوم آورده و امنيت کشور و جامعه را با خطر جدي مواجه سازد. (نساء آيه 82)
علل و عوامل ديگري را قرآن براي ناامني و گسترش آن در جامعه بر مي شمارد که در اين نوشتار نمي توان به همه آن ها پرداخت و در اين جا به همين مقدار بسنده مي شود.